U novom izdanju rubrike Muzikološki kutak vam s velikim zadovoljstvom predstavljamo segment iz knjige Isidor Bajić: pedagog, izdavač i melograf muzikološkinje Danijele Kličković. Ovu vrednu studiju je 2015. godine izdala Asocijacija gitarista Vojvodine, a suizdavači publikacije bili su Akademija umetnosti Univerziteta u Novom Sadu i Muzička škola “Isidor Bajić” iz Novog Sada.
Kako je Danijela Kličković i podvukla, u domaćoj nauci ne postoji studija posvećena celovitom Bajićevom opusu. Stoga je jako važno naglasiti značaj ove knjige, koja je posvećena “manje poznatim delatnostima na razvijanju i očuvanju srpske baštine: prosvetiteljskoj, melografskoj i izdavačkoj”. Ovaj važan doprinos srpskoj nauci o muzici prepoznala je i stručna komisija revije “Muzika klasika”, koja je izdanje Isidor Bajić: pedagog, izdavač i melograf proglasila je knjigom godine za 2015. godinu.
Za ovu priliku, autorka je izdvojila tekstualne odlomke iz Uvoda i Prvog poglavlja, koji će čitaocima bliže objasniti okruženje i prilike u kojima nastaje jedna ovakva studija, te motivaciju za njenu izradu.
Interesovanje za stvaralaštvo Isidora Bajića datira još iz studentskih dana, pretvorilo se u dugogodišnje istraživanje koje je rezultiralo objavljivanjem knjige «Isidor Bajić – pedagog, izdavač i melograf» 2015. godine, na stogodišnjicu njegove smrti. S obzirom da do tada nije postojala nijedna muzikološka studija koja bi za temu imala celokupan stvaralački opus ovog srpskog kompozitora, ideja o ovom pouhvatu činila se još svrsishodnijom. Postoje pojedinačni napori muzičkih pisaca i muzikologa da se iscrpnije fokusiraju na pojedine Bajićeve aktivnosti ili da njegov životopis ukratko i sažeto predstave u muzičkim leksikonima, enciklopedijama i knjigama udžbeničkog tipa. Za vreme Bajićevog života češće su pisani tekstovi u kojima su savremenici pratili njegov rad. Posle njegove smrti, na slične tekstove odlučivali su se pretežno oni koji su zbog nekada ličnog poznanstva i kontakta sa njim nalazili za shodno da se oglase napisom u znak sećanja povodom godišnjica ili retkih izvođenja Bajićevih dela. Bili su to uglavnom Bajićevi učenici i saradnici: prota Stevan Popović, kompozitor Miloje Milojević i Jovan Grčić, Bajićev prvi učitelj.
Zato je ova studija posvećena njegovim manje poznatim delatnostima na razvijanju i očuvanju srpske muzičke baštine: prosvetiteljskoj, melografskoj i izdavačkoj. Bajićevo kompozitorsko stvaralaštvo nije u umetničkom smislu dominantno u evolutivnom toku srpske muzike. Poznato je muzikološkoj i muzičkoj javnosti, izučavano i analizirano, ali je usmereno i obojeno drugim oblastima njegovog rada. Osim toga, pedagoška, izdavačka i melografska oblast Bajićevog delovanja bile su bez sumnje podjednako značajne ili čak važnije za razvoj muzičke kulture kod nas. Cilj ove studije je ukazivanje na to da je Bajićev kompozitorski opus bio u funkciji ostalih delatnosti: pedagoške i prosvetiteljske, melografske, izdavačke, opšte kulturološke i korisne u različitim društvenim grupacijama.
U prvom delu studije su predstavljeni osnovni izvori za izučavanje Bajićevog života i rada. Posebni razlozi bili su otkrića Bajićevih rukopisa koji su dosada bili nepoznati muzičkoj javnosti ili na njih nije bila dovoljno skrenuta pažnja, ovde uobličeni u biografiju postavljenu u hronološki koncept značajnih datuma, događaja i aktivnosti iz Bajićevog života na kraju prvog dela knjige. Drugi, centralni deo studije sadrži četiri osnovne celine u kojima su zasebno obrađeni Bajićev pedagoški i melografski rad, zatim delatnost po pitanju crkvenog pojanja i delovanje na području izdavaštva. Osnovna polazišta za analizu predstavljenih aktivnosti bili su Bajićevi rukopisi u vezi sa reformom nastave pojanja i pevanja u Srpskoj pravoslavnoj velikoj gimnaziji, reformom crkvenog pojanja, osnivanjem Senata pevačkih društava, kao i drugi otkriveni rukopisi. U zaključku je ukazano na veze među ovim pojedinačno obrađenim Bajićevim aktivnostima, te Isidor Bajić predstavljen kao poslanik kulture i stvaralac značajan u vremenu i prostoru u kojem je delovao. Time je knjiga zaokružena.
Prilozi studiji sadrže tabelu otkrivenih Bajićevih rukopisa, sa neophodnim podacima u vezi sa datumima, primaocima i tematikom pisama, zatim prepise pisama i drugih rukopisa koji su korišćeni u studiji, kao i prilog bibliografiji u vidu popisa Bajićevih tekstova o muzici i tekstova drugih autora koji su pisali o Bajiću i njegovim delima, a nisu direktno upotrebljeni u ovoj studiji – svi su smešteni u završni, treći deo.
Osnovni izvori za istraživanje delatnosti Isidora Bajića su rukopisna građa u Biblioteci i Rukopisnom odeljenju Matice srpske, odnosno Muzikološkom institutu i Arhivu Srpske akademije nauka i umetnosti.
U Rukopisnom odeljenju Matice Srpske u Novom Sadu nalazi se dragocena zbirka Bajićeve prepiske iz perioda od 1899. do 1911. godine. Zbirka sadrži ukupno četrdeset pet kataloških jedinica, a od toga je najveći broj pisama (34), uglavnom upućenih njegovom bivšim profesorima Jovanu Grčiću (16) i Tihomiru Ostojiću (9).
U Muzičkom odeljenju Biblioteke Matice Srpske čuvaju se isključivo notni materijali – veliki broj Bajićevih kompozicija, pretežno onih objavljenih, štampanih ili litografisanih, ali i kompozicije pisane Bajićevom rukom ili neveštim rukopisom mnogobrojnih prepisivača. Pored kompletnih partitura, tu su i nepotpune kompozicije i pojedine deonice. Žanrovski je zastupljena i svetovna i duhovna muzika.
Muzikološki institut Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu čuva više od stotinu Bajićevih kompozicija, kao i njegove beleške, štampana izdanja knjiga i prepisa dela drugih kompozitora. Materijali se pretežno nalaze u zaostavštinama Svetolika Pašćana-Kojanova i Stane Đurić-Klajn. Među sačuvanim Bajićevim rukopisima nalaze se predavanje o istorijatu muzike, predavanje o Betovenu, rukopis knjige Teorija pravilnog notnog pevanja objavljene 1904. godine i Bajićevo trojezično objašnjenje uz muziku opere Knez Ivo od Semberije. Osim pomenutih teoretskih radova, u ovoj arhivi sačuvani su i rukopisi nekih Bajićevih kompozicija, kao i rukopisi dela raznih kompozitora poslata Bajiću (verovatno) za Srpsku muzičku biblioteku i Bajićevi prepisi kompozicija Marka Nešića.
U Istorijskoj zbirci Arhiva Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu, pod brojem 14389, nalazi se obimna građa o Isidoru Bajiću. Godine 1976. građa je otkupljena od Jovana Brakovića iz Novog Sada. U pet kutija je smešten materijal u vezi sa životom i radom Isidora Bajića do sada bio nepoznat muzikološkoj, pa i široj muzičkoj javnosti. Za osvetljavanje manje poznatih strana Bajićeve ličnosti bila je presudna građa koja se nalazi u prve dve kutije ove istorijske zbirke, a koja je u knjizi detaljno predstavljena. Arhivska građa uglavnom nije klasifikovana. Dragocene su primedbe Mirke Pavlović, koja je pokušala da građu grupiše prema tematici i vrsti materijala. Ova građa zahteva detaljno razvrstavanje, objedinjavanje i signiturisanje.
U cilju konačne demistifikacije onih segmenata koji su u ovoj studiji ostali nerazrešeni ili nedorečeni, potrebno je da u istraživanja bude uloženo još mnogo vremena i napora kako bi mozaik Bajićevog života i rada bio upotpunjen.
Napomena: Fotografije i isečci iz knjige su objavljeni sa dozvolom autorke.