U današnjem svetu kome nedostaje mnogo čega, a ponajviše humora, Dejan Despić u pravi čas stvara komičnu operu u dva čina – Pop Ćira i pop Spira (2010/2012) podsećajući nas da humor zaslužuje važno mesto u našim životima. Autori libreta Veseli popovi banatski za ovu operu su Dejan i Vesna Miladinović i realizovali su ga kao adaptaciju i dramatizaciju romana Pop Ćira i pop Spira Stevana Sremca.
„Banatski Falstaf“, „Banatski Faust“, „Balkanski Faust“…, sve su to duhoviti lapsusi koji su svojom pojavom ukazali na ushićenost povodom realizovanja opere ali i na mesto ove opere u istoriji srpske muzike i najvažnije – u opusu svoga stvaraoca. Smisao ove aluzije [na Verdijevog Falstafa – prim. M. N.] je drugačiji, objašnjava dr Sonja Marinković, odnosi se prvenstveno na položaj ova dva dela u opusima svakog od autora, zrelost njihovog muzičkog jezika, suverenost vladanja kompozicionom tehnikom i nadahnuće sa kojim su oba pisana (Marinković, 61). Sa druge strane, i naslov libreta u sebi sadrži drugu aluziju koja je sama po sebi jasna.
Praizvedba komične opere u dva čina Pop Ćira i pop Spira održana je na sceni Jovan Đorđević Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu 28. marta 2018. godine u izvođenju solista, Hora i Orkestra Srpskog narodnog pozorišta, pod dirigentskom palicom Željke Milanović a u režiji Ivane Dragutinović Maričić (po rediteljskom konceptu Dejana Miladinovića) na dan Srpskog narodnog pozorišta. Dekor, kostimi i scenska oprema izrađeni su u radionicama SNP-a. Posle premijere opere usledile su tribina a potom i promocijе kolektivne monografije „Banatski Falstaf. Komična opera Pop Ćira i pop Spira Dejana Despića“ na koje ćemo se sada kratko osvrnuti.
Tribina Novi zvučni prostori posvećena operi Pop Ćira i pop Spira, a u organizaciji Centra za muzičku akciju i Muzikološkog društva Srbije u saradnji sa Udruženjem kompozitora Srbije i Muzičkom redakcijom Trećeg programa Radio Beograda, održana je 12.12.2018. u prostorijama Udruženja kompozitora Srbije. Tom prilikom o delu su govorile muzikološkinje dr Katarina Tomašević i dr Branka Radović, dirigentkinja dr Željka Milanović, kao i istoričarka književnosti Tatjana Jovićević. Jedna promocija kolektivne monografije odvila se 20.9.2019 u okviru 54. festivala Mokranjčevi dani u Negotinu gde je u Mokranjčevoj rodnoj kući dr Sonja Marinković predstavila publici ovo izdanje. Kasnije, 19.11.2019, druga promocija kolektivne monografije održana je u sali Udruženja kompozitora Srbije u okviru festivala Bunt 7.0 i o njoj su govorile dr Sonja Marinković koja je urednica ove kolektivne monografije, zatim dr Smiljana Vlajić, kompozitorka i direktor Kulturnog centra Vojvodine Miloš Crnjanski i mr Gorica Pilipović, urednik muzičke redakcije Drugog programa Radio Beograda.
Despićeva opera je izuzetno muzički i scenski komunikativna i ta činjenica se iznova potvrđuje publikom među kojom su i najmlađi slušaoci koji pokazuju veliki entuzijazam pri susretu sa muzikom i likovima. Verujemo da je komunikativnosti, između drugog, doprineo ilustratorski rad naučnice i likovne umetnice Vladane Likar Smiljanić i da se posebno obraća najmlađim gledaocima i slušaocima opere (ali i onim starijima) koji su najčešće i čitaoci Politikinog zabavnika ali i Malog zabavnika. Scenografija (za koju je zaslužan Vladimir Savić) i kostimi (delo Senke Ranosavljević) savršeno dočaravaju ambijent jednog sela u Banatu, u ono divno, davno vreme gde se, prema libretu, radnja i odigrava.
Kompozitorov poduhvat u domenu muzičko-scenskih žanrova i uže, žanra komične opere, odaje humor hajdnovske, dobroćudne vrste, kako je naveo sam kompozitor (Tomašević, 28). U delu su prepoznavani prokofjevski maniri (Radović, 42), ansambli na verdijevski način (Marinković, 59), bogat i raznovrstan vokalni jezik, sa rečitativnim i skokovitim deonicama (Radović, 35), kao i povriskivanje, cikanje, smejanje koji su deo solističkih ali i horskih deonica (Radović, 37). Takođe, harmonski jezik je tonalan […] začinjen je disonancama koje se javljaju često i kao sekunde uz tercne akorde (Radović, 41).
Posebno zanimljive scene jesu scena 13 u drugom činu Ljuti boj – tuča pop Ćire i pop Spire koja je verno dočarana muzikom dok nam tuču prepričava frau Gabrijela ali i scena 19 (drugi čin), odnosno završna scena venčanja u kojoj posmatramo srećan kraj komične opere – zajedničko venčanje mladih parova ali i pomirenje popadija koje „zakopavaju ratne sekire“ u dražesnom duhu i ambijentu slavlja.
Despić je ovom operom uspeo da na duhovit način prikaže mentalitet malog sela, odnose između likova i njihove karaktere. Zajedno sa kostimografijom, scenografijom i odličnom glumom, muzika je na jedinstven način dovela do uspeha premijere ali i izvođenja koja su usledila. Čitaocu ovog teksta možemo za sada da ponudimo samo isečak atmosfere sa izvođenja opere gde se, između ostalog, vide pomenute scene – scena tuče popova i završna scena venčanja. U pitanju je TV spot koji je Srpsko narodno pozorište postavilo na svoj YouTube kanal a isečku se može pristupiti preko sledećeg linka. Pored toga, preporučujemo čitaocu da pročita kolektivnu monografiju koja će mu pružiti odgovore na mnoga pitanja ali i dati uvid u libreto opere koji je objavljen u četvrtom delu monografije u celosti.
Prema:
- https://www.snp.org.rs/?page_id=17587, pristupljeno: 10.2.2020
- https://youtu.be/SLpTU7oD36A, Pop Ćira i Pop Spira – tv spot, Srpsko narodno pozorište, Novi Sad, 10.4.2018, pristupljeno: 10.2.2020
- Ivana Ilić Kiš (ur.), „Dejan Despić, Pop Ćira i pop Spira – komična opera u dva čina“, program opere, SNP, Novi Sad, 157. sezona 2017/2018.
- Sonja Marinković, Nemanja Sovtić (ured.), „Komična opera Pop Ćira i pop Spira Dejana Despića“, Kulturni centar Vojvodine Miloš Crnjanski, Muzikološko društvo Srbije, Novi Sad, Beograd, 2019.
Piše: Monika Novaković