Ovom prilikom predstavićemo čitaocima opus primenjene muzike kompozitora i pedagoga Vartkesa Baronijana (1933–1993, Beograd), muzičkog urednika Televizije Beograd i redovnog profesora na Fakultetu dramskih umetnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu. Odsek kompozicije pohađao je i završio na Muzičkoj akademiji, u klasi profesora Predraga Miloševića, a pored kompozicije, studirao je i istoriju umetnosti. (Baronijan, 2007: 179) Komponovao je simfonijsku muziku, konkretnu muziku, radiofonska dela, kompozicije za pozorište, film i televizijska ostvarenja (Baronijan, 2007: 179). Iz njegove biografije, izdvajamo i podatke da je bio sekretar Udruženja kompozitora Srbije i sekretar Komisije za zaštitu autorskih prava SOKOJ-a, kao i da je dobitnik Ordena rada sa zlatnim vencem (Baronijan, 2007: 179).

Prema podacima dostupnim u elektronskoj teatrografskoj bazi podataka Teatroslov Muzeja pozorišne umetnosti Srbije (Teatroslov), Vartkes Baronijan je, od 1960. do 1990, bio autor muzike za čak devedeset osam predstava izvedenih u pozorištima među kojima su Atelje 212, Savremeno pozorište, Narodno pozorište Timočke krajine, Narodno pozorište Sterija u Vršcu, Narodno pozorište u Beogradu, Jugoslovensko dramsko pozorište, Pozorište na Terazijama, Beogradsko dramsko pozorište, Narodno pozorište u Nišu, Knjaževsko-srpski teatar, Kruševačko pozorište i druga. (Teatroslov, Baronijan Vartkes, pristupljeno 25. 3. 2020) – navešćemo ovom prilikom samo pojedine predstave kao što su: Znate li mlečni put (rež. Boda Marković, Atelje 212, 1960); Vasa Železnova (rež. Predrag Dilunović i Aleksandar Ognjanović, Savremeno pozorište, 1961); Mišolovka (rež. Đorđe Đurđević, Narodno pozorište Timočke krajine, 1961); Ananas (Muva, Vlast, Analfabeta) (rež. Dušan Vladisavljević, Narodno pozorište Sterija, 1969); Paklena mašina (rež. Branko Pleša, Jugoslovensko dramsko pozorište, 1970), Ričard III (rež. Hugo Klajn, Narodno pozorište u Beogradu, 1972); Gospođa ministarka (rež. Miodrag Gajić, Srpsko narodno pozorište, 1973); Kako se pravi pozorište (rež. Miroslav Ujević, Atelje 212, 1978); Sirotice (rež. Miro Međimorec, Beogradsko dramsko pozorište, 1980); Slučajna smrt jednog anarhiste (rež. Slavenko Saletović, Beogradsko dramsko pozorište, 1981); Valcer poručnika Nidrigena (rež. Dragan Jakovljević, Knjaževsko-srpski teatar, 1985); Bitka za Senjak (rež. Dragan Jakovljević, Pozorište na Terazijama, 1989); Bela kafa (rež. Dragan Jakovljević, Narodno pozorište u Nišu, 1990). (Teatroslov, pristupljeno 25. 3. 2020).

Baronijan je pisao i muziku za dugometražne i TV filmove, serije i dokumentarce, među kojima su i Nešto o čemu se može govoriti (1964), Rađanje radnog naroda (1969), Zločin i kazna (1972), Muzika kroz vekove (1976), Usijanje (1979), Zadah tela (1983), Na putu za Katangu (1987) i druge (IMDb, pristupljeno 25. 3. 2020).

Na  zvaničnom YT kanalu Kulturno-umetničkog programa Radio Televizije Srbije dostupan je snimak predstave Kako zasmejati gospodara (komedija o prvom izvođenju „Šnajderskog kalfe”) igranog u Narodnom pozorištu u Beogradu u režiji Vide Ognjenović – predstave za koju je muziku pisao Vartkes Baronijan. Pomenutom snimku iz 1988. godine možete pristupiti putem ovog linka. Takođe, Baronijan je pisao muziku za TV seriju Jastuk groba mog (1990) o Dositeju Obradoviću koja je emitovana na Radio Televiziji Srbije u kojoj čitaoci mogu da čuju i njegovu verziju himne Vostani Serbie. Prvom i drugom delu snimka ove TV serije možete pristupiti putem ova dva linka: Prvi deo / Drugi deo.

Svoju kompozitorsku delatnost, naročito kada je reč o delatnosti pisanja muzike za scenu, film i televiziju, dopunio je i kapitalnim teorijskim izdanjem Muzika kao primenjena umetnost (1981; 2007) i zaista, neophodno je pomenuti ovu knjigu, ne samo kao deo njegove kompozitorske već najpre njegove pedagoške aktivnosti. Prvo izdanje ove knjige izašlo je 1981. godine u okviru izdavačke delatnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu, a potom je knjiga dobila i svoje osavremenjeno izdanje – verziju koju je objavio Centar za istraživanje javnog mnenja, programa i auditorijuma, odnosno izdavačka delatnost Radio Televizije Srbije. Osavremenjeno izdanje sadrži predgovore prvom i drugom izdanju koje je napisao dr Dragoslav Dević, kao i pogovor koji je napisala Ivana Stefanović.

U knjizi Muzika kao primenjena umetnost, Baronijan je izložio svoju teorijsku misao o prirodi i odnosu muzike sa drugim umetnostima. Ne ograničavajući se samo na primenjenu muziku za pozorište, film, radio i televiziju, Baronijan je predstavio i muziku za balet i opersku muziku, podvlačeći razliku između muzike u službi izražajnih sredstava drugih umetnosti i operskih i baletskih dela čijim zakonima muzičke strukture moraju da se povinuju drugi, vanmuzički elementi. Ova knjiga se može uslovno smatrati užbenikom – podvlačimo uslovno zato što zaista nije reč o klasičnom udžbeniku, kako je istakla i Ivana Stefanović (Stefanović, 2007: 147) – već o svojevrsnom „vodiču” kroz doba odnosno vreme primenjene muzike (Stefanović, 2007: 147). Knjiga, pre svega, zadovoljava potrebe različitih čitaoca u rasponu od onih znatiželjnih koji se prvi put sreću sa materijom muzike kao primenjene umetnosti, potom studente FDU-a i FMU-a, preko znalaca medija, sve do obožavaoca pozorišne, filmske, televizijske i radio muzike koji bi želeli nešto više da znaju o mediju koji ih interesuje i odnosu tog medija sa muzičkom umetnošću. Baronijan ovom prilikom predstavlja i osnovnu terminologiju koja je neophodna za diskurs o primenjenoj muzici, a iz načina na koji saopštava činjenice i objašnjava zakonitosti, ali i razlike između potreba različitih medija, jasno je da je reč o čoveku velikog stvaralačkog i praktičnog iskustva iz kog je i proizašla ova važna publikacija.

Zanimljiv je način na koji, bez obzira na medij i njegove zakonitosti o kojima govori, Baronijan provlači važnu nit kroz sva poglavlja, a čije se klupko odmotalo u predgovoru u kom je naglasio sledeću misao koju uvek treba imati u vidu prilikom bavljenja primenjenom muzikom:

prisustvo i način uklapanja muzike u pozorištu, filmu, radio-drami i televiziji ne može se podvrgnuti nekom opštem zakonu jer svaki film i svaka drama znače jedan poseban stvalački fenomen, u čijoj konstelaciji muzika nalazi svoje mesto i ulogu, zavisno od koncepcija režije, kompozitora i međusobih odnosa slike, zvuka i govora (dijaloga, monologa…).

(Baronijan, 2007: 13)

Čitaocu  želimo da uživa u predstavi i čitanju knjige Muzika kao primenjena umetnost, ali i da posluša kompozicije iz Baronijanovog opusa koje ne pripadaju domenu primenjene muzike, kao na primer, Baronijanovu Simfoniju za gudački orkestar u izvođenju Gudačkog orkestra Radio Televizije Srbije kojim diriguje Vančo Čavdrski (snimak je iz 1985.) ili njegov Divertimento u izvođenju Simfonijskog orkestra Radio Beograda kojim diriguje Mladen Jagušt (snimak je iz 1965).

Izvori:

Vartkes Baronijan, Muzika kao primenjena umetnost, RTS, Centar za istraživanje javnog mnenja, programa i auditorijuma, izdavačka delatnost RTS, Beograd, 2007.

Teatroslov, elektronska baza podataka, Muzej pozorišne umetnosti Srbije, Beograd, http://teatroslov.mpus.org.rs

Vartkes Baronijan, IMDb, https://www.imdb.com/name/nm0056401/

RTS Kulturno-umetnički program – Zvanični kanal, Youtube, https://www.youtube.com/user/KulturnoUmetnickiRTS

Vartkes Baronijan: Symphony for Strings (String Orch.of RTV Belgrade, Vančo Čavdarski 1985), Youtube, postavio korisnik Serbian Jazznost, pristupljeno 25. 3. 2020.

Vartkes Baronijan Divertimento (1963), Youtube, postavio korisnik Serbian Jazznost, pristupljeno 25. 3. 2020.

Piše: Monika Novaković